اگر يكي از ساكنان قبلي كره زمين كه حدود سيصد سال قبل روي آن  زندگي مي كرد، سري به دنياي امروزي ما بزند و تجربه زندگي دوباره روي اين كره خاكي را با شانس و اقبال به دست آورد، اولين شكايتي كه مي كند، از وضع هواي آن است! او فوري خواهد گفت : «خداي من! چه هواي كثيفي كره زمين را دربرگرفته!»

واقعيت هم همين است. هوايي كه تنفس ميكنيم، بيش از هر مورد ديگري نظر انسان را به خود جلب مي كند.

دانشمندان مي گويند، از هنگامي كه انقلاب صنعتي در اروپا آغاز شد و كارخانه هاي بزرگ و كوچك با دودكش هاي بلند و كوتاه، پيرامون شهرها تأسيس شدند، وضع هوا هم بد و بدتر شد. البته در گذشته، انسان از آلودگي و دود برداشت منفي نداشت. براي كارگراني كه از نواحي روستايي در جست و جوي كار به شهرها هجوم مي آوردند، دودكش ها و دود غليظي كه از آن ها به هوا مي رفت، نشانه كار، شغل، زندگي و نان بود. آنان با ديدن اين كارخانه ها و دودكش ها، به اين فكر فرو مي رفتند كه در شهر كار هست و توليد پس بايد در اين كارخانه ها كار كرد و نان به دست آورد. يعني براي آن ها، دودكش نشانة زندگي و نان بود.

اما، امروز ديگر دودكش هاي كارخانه ها نشانه زندگي نيستند. آن ها، از نظر دوستداران محيط زيست، آلوده كننده محيط، محدود كنندة تنفس و بنابراين دشوار كننده زندگي هستند. دوستداران محيط زيست سعي دارند، با كاهش مصرف لوازمي كه كارخانه ها توليد مي كنند، هواي پيرامون محل زندگي خود را پاك نگه دارند. بسياري از طرفداران محيط زيست در مراجع قانونگذاري هم نفوذ كرده اند و قوانيني را تصويب مي كنند كه براساس آنها ، كارخانه ها بايد براي دودكش هاي خود فكري بكنند: يا تولدي خود را طوري سامان دهند كه نيازي به دودكش نباشد، يا بر سر راه دودهاي دودكش ها، فيلتر(صافي) نصب كنند تا قبل از خروج دود از دودكش و وارد شدن به هواي پاك پيرامون كارخانه ها،‌مواد مضر آن ها را همين فيلتر بگيرند. كار طرفداران محيط زيست در مبارزه با دود و دودكش تا آن جا پيش رفته است كه حتي براي جلوگيري از احداث يك كارخانة جديد، گاهي در محل احداث مي خوابند، با پليس درگير مي شوند و بالاخره هم، حرف خود را به كرسي مي نشانند.

البته، فقط دود دودكش ها هوا را آلوده نمي كند. برخي از كارخانه ها كه با مواد شيميايي سر و كار دارند، نه تنها دود توليد نمي كنند، بلكه از دور نمي توان فهميد كه اين كارخانه ها مواد مضر و آلوده كننده هوا و محيط توليد مي كنند. گازهاي شيميايي، اغلب از اين دسته هستند. كافي است، يك گروه طرفدار حفظ زيبايي و پاكي محيط زيست در شهري آگاه شود كه قصد دارند يك كارخانة‌توليد مواد شيميايي در آن حوالي احداث كنند و يا كارخانه اي بدون سر و صدا، مواد و گازهاي شيميايي خود را در هوا و يا آب هاي پيرامون رها مي سازد. آن وقت است كه باز هم كشمكش و درگيري آغاز مي شود. عده اي خود را به درخت مي بندند يا از سيم هاي خاردار پيرامون كارخانه بالا مي روند و يا بانوشتن مقاله به همه خبر مي دهند كه كارخانه مذكور با پيرامون خود چه مي كند و چه نمي كند؟!

البته محدود كردن آلودگي هواي امروز به كارخانه ها، قدري بي انصافي هم هست. فكر نكنيد كه فقط كارخانه ها و دودكش ها و گازهاي شيميايي آن ها هستند كه محيط را آلوده مي كنند و تنفس را دشوار مي سازند. قدري به پيرامون خود با دقت بيشتري نگاه كنيد: در شهرهاي بزرگ و كوچك، هزاران و هزاران و گاه صدها هزار اتوموبيل هاي جديد كه مجهز به فيلترهاي تصفيه دود اگزوز اتومبيل ها هستند، تمامي اتومبيل هاي قديمي و حتي با عمر متوسط از اين فيلترها بي بهره اند و يا نقص فني دارند و سوخت خود (بنزين يا گازوئيل) بدرستي نمي سوزانند. نتيجه اين امر، ورود ده ها تن دود همراه با گازهاي مضر و سرب معلق در هواست. در يك بامداد سرد زمستاني يا حتي پاييزي در يك شهر بزرگ، از دور به شهر نگاه كنيد: لايه اي از دود بر بالاي آن ايستاده است. در واقع، مردم اين گونه شهرها در لايه اي از هواي مسموم كننده و آلوده زندگي مي كنند، اما به آن عادت كرده اند.

شايد شما هم در گزارش هاي هواشناسي كه از طريق راديو و يا تلويزيون يا حتي مطبوعات پخش مي شود، با يك اصطلاح هواشناسي به نام «وارونگي هوا» يا «اينورژن» برخورد كرده باشيد. در شهرهاي بزرگ، تقريباً همه ساكنان شهر با اين واژه آشنا هستند. در حالت معمولي، هر چه از سطح زمين به سمت بالا برويم، از دماي هوا كاسته مي شود. اما در روزهاي سرد زمستاني يا پاييزي، گاهي اتفاق مي افتد كه سطح زمين در شهرها سرد است، اما تا چند صد متر بالاي آن، هوايي گرم وجود دارد. به اين حالت وارونگي مي گويند. افزايش دود و غبارهاي آلوده از صنايع و اتومبيل ها در هوا، از عوامل اصلي اين وارونگي است. در ايران، برخي شهرهاي بزرگ مثل تهران، اصفهان، مشهد، تبريز، همدان و اراك اين وارونگي هوا را بخوبي مي شناسند. ساكنان اين شهرها در چنين روزهايي با مشكلات تنفسي رو به رو مي شوند، زيرا هواي سطح زمين با سطوح بالاتر جابه جا نمي شود و هوايي خفه و سنگين، همه مردم را مي آزارد.

باز هم اشتباه كرده ايد اگر گمان مي كنيد كه همه آلودگي هوا فقط ناشي از صنايع و خودروهاست.

استفاده از بخاري ها ، دستگاههاي حرارت مركزي، آبگرمكن هاي نفتي و گازي و ديگر وسايل گرم كننده را هم به آلوده كننده هاي هوا اضافه كنيد. اشتباه نكنيد! فقط خانه و مدرسه خود را در نظر بگيريد، اگر فقط همين دو مورد را در نظر بگيريد، ممكن است بگوييد: «اي بابا!… مگر اين بخاري و آبگرمكن ما و يا بخاري مدرسه چه قدر هوا را آلوده مي كند؟»

همه خانه هاي شهر، اداره ها ، بانك ها ، شركت ها و همه مدرسه ها را در نظر بگيريد تا دريابيد، تعداد اين آلوده كننده هاي هوا، چندان هم كم نيست. البته مسئولان و تصميم گيران كشور در زمينه انرژي سعي دارند كه تا حد امكان، سوخت شهرها و روستاها را به گاز طبيعي تبديل كنند كه ميزان آلوده كنندگي آن كمتر است، اما رساندن اين سوخت طبيعي به همه شهرها و روستاهاي كشور به سرمايه و تخصص و زمان احتياج دارد.